Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa

Raport nr 7 dotyczący nowych zagrożeń fitosanitarnych dla Polski Drukuj

1. Mól bananowy (Opogona sacchari Bojer) – zagrożenie dla szklarniowych upraw roślin ozdobnych w Polsce.

 

Mól bananowy jest motylem z rodziny molowatych (Tineidae). Pochodzi z tropikalnych i subtropikalnych rejonów Afryki, gdzie występuje w wielu krajach. Ponadto notowany jest w Azji (Chiny, Japonia, Tajlandia), USA (Floryda, Hawaje), Ameryce Środkowej i Ameryce Południowej (Brazylia, Peru, Wenezuela). Został zawleczony do kilku krajów europejskich: na południu kontynentu poraża rośliny uprawiane w gruncie, podczas gdy w krajach klimatu umiarkowanego notowany jest w uprawach szklarniowych. Gatunek ten rozprzestrzenia się w Europie, o czym świadczą jego wykrycia w Niemczech: w 2017 roku na bananowcu Musa sp. w Bremie oraz w centrum ogrodniczym w Brandenburgii (odłowienie na pułapki feromonowe), a we wrześniu 2018 r. na olbrzymce (Cyathea sp.) oraz Grammatophyllum sp., uprawianych w szklarni w Hanowerze. W Polsce obecność tego gatunku  po raz pierwszy stwierdzono w 1992 r., w szklarni na roślinach draceny (Dracaena spp.) oraz jukki (Yucca spp.). Ponownie został wykryty w 2006 r. na dracenie uprawianej w szklarni, a w 2016 na roślinach Areca sp., Guzmania sp. i Zamiokulcus sp. 

Szkodnik jest polifagiem - występuje na ok. 90 gatunkach roślin z 18 rodzin botanicznych. W strefie klimatu tropikalnego i subtropikalnego poraża rośliny uprawne, takie jak ananas (Ananas comosus), bambus (Bambusa vulgaris), bananowiec (Musa spp.), kukurydza (Zea mays), oberżyna (Solanum melongena), papryka (Capisicum annuum) i trzcina cukrowa (Saccharum officinarum). Żywicielami szkodnika są  też różne gatunki roślin ozdobnych, które w strefie klimatu umiarkowanego są uprawiane w szklarniach, palmiarniach, itp. Oprócz gatunków roślin ozdobnych wymienionych powyżej szkodnik poraża też begonie (Begonia spp., bugenwilla okazała (Bougainvillea spectabilis), rośliny z rodziny bromeliowatych (Bromeliaceae), chamedora wytworna (Chamaedorea elegans), difenbachia nakrapiana (Dieffenbachia maculata), gloksynia (Gloxinia spp.), figowiec (Ficus spp.), filodendron (Philodendron spp.), helikonia papuzia (Heliconia psittacorum), hipeastrum (Hippeastrum hybridis), kordylina krzewiasta (Cordyline terminalis), maranta (Maranta spp.), sansewieria gwinejska (Sansevieria trifasciatai), sępolia fiołkowa (Saintpaulia ioantha), strelicja królewska (Strelitzia reginae), Syningia spp., i wilczomlecz nadobny (Euphorbia pulcherrina). W krajach Unii Europejskiej gatunek ten podlega obowiązkowi zwalczania.

Głównym sposobem rozprzestrzeniania się mola bananowego jest transport porażonego materiału roślinnego, zwłaszcza sadzonek roślin ozdobnych i roślin doniczkowych. W ten sposób przeniknął on także do naszego kraju. Jest to gatunek ciepłolubny, dlatego nie jest w stanie przeżyć w niskich temperaturach i dlatego w strefie klimatu umiarkowanego stwarza zagrożenie dla roślin uprawianych w warunkach szklarniowych. 

2. Fiorinia phantasma Cockerell et Robinson - zagrożenie dla palm i innych ciepłolubnych roślin ozdobnych w Europie

 

Fiorinia phantasma jest pluskwiakiem równoskrzydłym z rodziny tarcznikowatych (Hemiptera: Diaspididae). Gatunek ten pochodzi prawdopodobnie z Azji Południowo-Wschodniej (po raz pierwszy został opisany na Filipinach);  notowany jest on także w Chinach, Indonezji, Malezji, na Malediwach i w Singapurze. Przechwycono porażone rośliny pochodzące    z Tajlandii, Tajwanu i Wietnamu, lecz brak danych literaturowych informujących o występowaniu szkodnika w tych krajach. Ponadto, tarcznik ten został stwierdzony w USA (Hawaje i Floryda), gdzie obserwuje się silne jego rozprzestrzenianie, a także na wyspie Reunion i w Oceanii. W Europie stwierdzono występowanie szkodnika na ozdobnych roślinach szklarniowych we Francji i Holandii oraz na doniczkowej roślinie bambusa w Wielkiej Brytanii, lecz nie doszło do jego zadomowienia.

F. phantasma jest gatunkiem polifagicznym notowanym na roślinach z ponad 20 rodzin botanicznych, chociaż preferuje palmy (arekowate) (Arecaceae), takie jak areka katechu (Areca catechu), palma kokosowa (Cocos nucifera), palma daktylowa (Phoenix dactylifera), rafia (Raphia farinifera) oraz ozdobne palmy drzewiaste z rodzajów areka (Areca), Dypsis, Hyophorbe, Nypa i Wallichia, oraz gatunki Phoenix sylvestris, Veitchia merrilli i Wodyetia bifurcate. Poza plamami, szkodnik  ten poraża szereg innych gatunków roślin ozdobnych w tym bambus (Bambusa spp.), Cassia spp., figowiec płaczący (Ficus benjamina), Heliconia caribaea, ligustr japoński (Ligustrum japonicum), monstera dziurawa (Monstera deliciosa), Murraya paniculata, M. koeningi, osmantus (Osmanthus spp.), pandan (Pandanus spp.), pospornica japońska (Pittosporum tobira), plumeria (Plumeria spp.) i pielgrzan madagaskarski (Ravenala madagascariensis) oraz niektóre ciepłolubne gatunki drzew, w tym chlebowiec właściwy Artocarpus altilis, liczi chińskie (Litchi chinensis) i  mango (Mangifera indica). W krajach Unii Europejskiej gatunek ten nie podlega obowiązkowi zwalczania, lecz został umieszczony na liście alertowej EPPO.  

Ruchome larwy szkodnika (stadium “wędrowiec”) mogą aktywnie przemieszczać się na niewielkie odległości oraz być przenoszone przez wiatr. Na większy dystans szkodnik rozprzestrzenia się wraz z porażonym materiałem roślinnym (materiał do sadzenia oraz rośliny doniczkowe).

F. phantasma jest gatunkiem ciepłolubnym, dlatego w Polsce prawdopodobieństwo jego przezimowania w gruncie jest znikome, szkodnik ten mógłby się rozwijać przede wszystkim na ciepłolubnych roślinach ozdobnych uprawianych w szklarniach, palmiarniach, wliczając w to rośliny doniczkowe uprawiane w pomieszczeniach. Przykładowo, porażona doniczkowa roślina bambusa w Wielkiej Brytanii, o której wspomniano powyżej,  była ozdobą restauracji.

 

3. Wykrycie Xylella fastidiosa Wells et. al. na roślinach importowanych do Belgii, pierwsze wykrycie bakterii w Holandii i kolejne jej wykrycia we Francji

 

W raporcie nt. nowych zagrożeń fitosanitarnych dla Polski nr 1, podano informację nt. rozmieszczenia geograficznego i żywicieli Xylella fastidiosa, bakterii porażającej ponad 350 gatunków roślin, głównie drzew i krzewów liściastych (ozdobnych, owocowych i leśnych), a rzadziej roślin zielnych. W krajach Unii Europejskiej gatunek ten podlega obowiązkowi zwalczania. W ostatnich miesiącach notuje się dalsze rozprzestrzenianie choroby we Włoszech, Francji i Hiszpanii, natomiast w Niemczech uznano, że wykryte w 2016 r. ogniska choroby zostały wyniszczone We wrześniu 2018 r., w hurtowni ogrodniczej w Zachodniej Flandrii (Belgia) podczas inspekcji fitosanitarnej drzewek ozdobnych oliwek importowanych z Hiszpanii, na trzech drzewkach stwierdzono objawy chorobowe w postaci żółtych przebarwień na liściach. Stwierdzono obecność bakterii X. fastidiosa w trzech roślinach z objawami porażenia oraz

w  trzech nie wykazujących takich objawów. W wyniku badań innych partii roślin żywicielskich pochodzących z Hiszpanii, obecność bakterii wykryto również w dwóch kolejnych  porażonych drzewkach oliwki w partiach pochodzących od dwóch dostawców. Badaniom poddano również wektory owadzie bakterii, odłowione w okolicach hurtowni, we wszystkich przypadkach uzyskując wyniki negatywne. Pozwala to uznać, że choroba została przeniesiona wraz z roślinami pochodzącymi z Hiszpanii, a nie  przez owady występujące na miejscu w Belgii.

W hurtowni, gdzie stwierdzono występowanie porażonych drzewek, zniszczono wszystkie rośliny oliwek. Ponadto, Służba Ochrony Roślin Hiszpanii podjęła działania kontrolne u dostawcy partii drzewek oliwki, gdzie wykryto X. fastidiosa. 

W listopadzie 2018 r. po raz pierwszy stwierdzono bakterię X. fastidiosa w Holandii, na roślinie doniczkowej kawy uprawianej w biurowcu, w miejscowości Noordwijkerhout (południowo-zachodnia część kraju). Prowadzone są działania w celu ustalenia źródła pochodzenia porażonej rośliny.  

W listopadzie 2018 r. kolejne porażone przez X. fastidiosa rośliny wykryto regionie administracyjnym Provence-Alpes-Côte d'Azur (Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże), na południu Francji. Łącznie bakterię wykryto w 27 próbkach materiału roślinnego pobranych w strefach porażenia i w strefach bezpieczeństwa, wytyczonych w związku z wcześniejszym wykryciem patogena. Chorobotwórcza bakteria została stwierdzona w roślinach należących do gatunków: Convolvulus cneorum L., Coronilla glauca L. (cieciorka), Euryops chrysanthemoides (DC.) B. Nord i Euryops pectinatus (L.) Cass (euryops), Lavandula x intermedia (lawenda pośrednia), Polygala myrtifolia L. (krzyżownica myrtolistna),  Prunus dulcis (Mill.) D.A Webb (migdałowiec pospolity), Spartium junceum L., Veronica elliptica G. Forst (przetacznik). Nowym gatunkiem żywicielskim dla podgatunku Xylella fastidiosa subsp. multiplex jest Euryops pectinatus. Przytoczone przykłady wskazują, że we Francji X. fastidiosa pojawia się nadal na kolejnych gatunkach roślin, pomimo podejmowania intensywnych działań w celu wyniszczenia tego patogena.

Powyższe przypadki oraz wyniki analizy zagrożenia przez agrofaga wskazują na możliwość przeniknięcia X. fastidiosa do Polski wraz z importowanymi roślinami żywicielskimi oraz na wysokie ryzyko porażenia przez ten groźny gatunek bakterii naszych upraw.

 

4. Pierwsze wykrycia wciornastka Thrips setosus (Moulton) w Szwecji i we Włoszech

 

Thrips setosus jest polifagicznym gatunkiem owada zasiedlającym różne gatunki roślin zielnych, W krajach Unii Europejskiej agrofag ten nie podlega obowiązkowi zwalczania. W raporcie nt. nowych zagrożeń fitosanitarnych dla Polski nr 1, podano informację nt. występowania tego gatunku w krajach europejskich, ze szczególnym uwzględnieniem stwierdzenia jego nowych stanowisk w Niemczech i Chorwacji.

W październiku 2018 r. Służba Ochrony Roślin Szwecji poinformowała o pierwszym wykryciu szkodnika w czterech centrach ogrodniczych na terenie trzech szwedzkich miast: Sztokholmu, Jönköping i Helsingborg. Obecność szkodnika odnotowano na pojedynczych roślinach doniczkowych znajdujących się w centrach ogrodniczych - zarówno w ich częściach szklarniowych, jak i na wolnym powietrzu. Porażonymi roślinami były  liliowce (Hemorecallis spp.), papryka (Capsicum annuum), hortensje (Hydrangea spp.) i pomidory (Solanum lycopersicum).

W listopadzie 2018 r. Służba Ochrony Roślin Włoch poinformowała o pierwszym wykryciu w tym kraju T. setosus w szklarni niedaleko Wenecji na hortensji ogrodowej (Hydrangea macrophylla) i cyklamenie perskim (Cyclamen persicum).

Przypadek wystąpienia szkodnika w kraju znajdującym się na północy Europy,  jakim jest Szwecja wskazuje na możliwość jego rozwoju także w Polsce.

 

5. Pierwsze wykrycie przędziorka Tetranychus mexicanus (MCGregor) w Holandii

 

Tetranychus mexicanus (McGregor) jest ciepłolubnym przędziorkiem porażającym przede wszystkim cytrusy (Citrus spp.), fleszowiec (Annona spp.) i winorośl (Vitis spp.), a ponadto różne gatunki roślin ozdobnych. W krajach Unii Europejskiej agrofag ten nie podlega obowiązkowi zwalczania.

Szkodnik występuje w Ameryce Północnej (Meksyk, USA), Ameryce Środkowej (Kostaryka) i Ameryce Południowej (Argentyna, Brazylia). W październiku 2018 r. stwierdzono jego obecność na roślinach doniczkowych bokarnei wygiętej (Beaucarnea recurvata) w szklarni firmy zajmującej się profesjonalną sprzedażą roślin w Północnej Brabantii (Holandia). Spośród 770 roślin bokarnei, na około 25 zanotowano silne objawy porażenia: białe punktowanie liści, typowe dla porażenia roślin przez różne gatunki przędziorków. Zostały podjęte działania w celu wyniszczenia szkodnika, przede wszystkim z użyciem akarycydów. W tej samej szklarni uprawiano też inne tropikalne rośliny ozdobne, lecz na nich nie stwierdzono objawów porażenia.

Opisany przypadek wykrycia T. mexicanus  na roślinach bokarnei wygiętej, uprawianych w holenderskiej szklarni, wskazuje na możliwość rozwoju szkodnika i wywoływania szkód w szklarniowych uprawach roślin ozdobnych w innych krajach europejskich, w przypadku jego przeniknięcia na importowanym materiale roślinnym. Przędziorki mają niewielkie rozmiary (ok. 0,5 mm długości), co utrudnia ich wykrycie i opóźnia podjęcie działań w celu ich wyniszczenia, zwłaszcza przy niskiej liczebności.

---