Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa

Okres przedwojenny
O organizowaniu się ochrony roślin w Polsce możemy już mówić, gdy na podstawie uchwały Sejmu Krajowego z dn. 28 września 1889 r. Wydział Krajowy w Galicji zapoczątkował akcję polegającą na stwierdzaniu stanu zdrowotności pól, rejestracji i zwalczaniu szkodników, jak też przeprowadzaniu badań naukowych chorób i szkodników roślin uprawnych. Inicjatorem akcji był profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Maksymilian Nowicki.

W 1904 r. w Warszawie powstała Naukowa Pracownia do Badań nad Ochroną Roślin przy Warszawskim Towarzystwie Ogrodniczym. Ze względu na szczupłość wyposażenia zajmowała się głównie rejestracją szkodników i udzielaniem porad. W 1912 r. Pracownia otrzymała nazwę Stacji Ochrony Roślin. Prawie równocześnie z nią powstał w Krajowej Stacji Rolniczej w Krakowie oddział ochrony roślin (wojna światowa położyła kres jego istnieniu).

W 1918 r. powstała w Polsce nowa placówka naukowo-rolnicza - Państwowy Naukowy Instytut Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Utworzono w nim Wydział Ochrony Roślin, który do 1934 r. spełniał rolę Stacji Ochrony Roślin dla województwa lubelskiego. Ważną placówką zajmującą się ochroną roślin był Wydział Chorób Roślin w Państwowym Instytucie Naukowo-Rolniczym w Bydgoszczy. Funkcjonowała tu sieć korespondentów prowadzących sprawy rejestracji. Wydział ten zajmował się pracami naukowymi szczególnie w zakresie badań nad rakiem ziemniaka.

Od 1921 r. w związku z nasilaniem się występowania różnych chorób i szkodników, na terenie całego kraju przystąpiono do systematycznego tworzenia placówek, których zadaniem była ochrona upraw rolnych. W tym roku utworzono we Lwowie Dział Ochrony Roślin, przekształcony później w Stację Ochrony Roślin. Następna Stacja Ochrony Roślin została utworzona w 1922 r. w Toruniu. W dniu 1 lipca 1925 r. powstała jako instytucja wojewódzka Śląska Stacja Ochrony Roślin z siedzibą w Państwowej Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie. Bezpośrednim powodem powstania tej instytucji było stwierdzenie raka ziemniaczanego na terenie woj. śląskiego. Kolejne Stacje Ochrony Roślin powstają Poznaniu (1925), Krakowie (1927), w Wilnie dla województwa wileńskiego i nowogródzkiego (1928), Łucku (1928), Łodzi (1930), Lublinie (1934). Z dniem 6 sierpnia 1934 r. z wejściem w życie umowy zawartej pomiędzy Rządem polskim a Senatem W.M. Gdańska, gdańska służba ochrony roślin (Stacja Ochrony Roślin powstała 1.07.1928 r.) odłączyła się od ogólnej organizacji niemieckiej służby ochrony roślin, a przyjęła jako obowiązujące na swoim terenie wszystkie dotychczasowe polskie ustawy i rozporządzenia dot. zwalczania chorób i szkodników roślin. Następne stacje powstały w: Kielcach (1935), Białymstoku i Brześciu n.Bugiem (1937).

W 1919 r. wyszła pierwsza polska ustawa o ochronie roślin, która dotyczyła obowiązku zwalczania korówki. Podstawą umożliwiającą szybkie wydawanie dalszych ustaw było opublikowane dopiero w 1927 r. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1927 r. o zwalczaniu chorób i szkodników roślin oraz o tępieniu chwastów i szkodników roślin (Dz. U. R.P. Nr 108, poz. 922).

W 1939 roku nowelizacji uległy dawne rozporządzenia o zwalczaniu raka ziemniaka, korówki i gryzoni polnych. W tym też roku zostało wydane bardzo ważne rozporządzenie o tępieniu chwastów i szkodników roślin środkami gospodarczymi, które umożliwiło wojewodom wydawanie w przyspieszonym tempie w razie potrzeby rozporządzeń mających znaczenie lokalne.

Do wybuchu wojny podstawowym trzonem Służby Ochrony Roślin było 13 Wojewódzkich Stacji Ochrony Roślin. Początkowo stacje podlegały towarzystwom rolniczym, wyższym uczelniom, zakładom doświadczalnym. W 1928 r. zostały włączone do izb rolniczych zaś merytorycznie podporządkowane były Działowi Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Na terenie Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, Służba Ochrony Roślin była reprezentowana przez referenta do spraw Ochrony Roślin (Przy Wydziale Produkcji Roślinnej).

Okres powojenny
Na wyzwolonych ziemiach już w dniu 9 października 1944 r. w ramach resortu rolnictwa PKWN, w Lublinie powstał Inspektorat Ochrony Roślin. W 1945 r Inspektorat przeniesiono do Warszawy.

Tuż po wojnie działalność służby opierała się na przepisach przedwojennych. Okólnikiem Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 30 listopada 1945 roku została powołana sieć kwarantanny roślin. Sieć ta stanowiła nierozdzielną część Służby Ochrony Roślin i składała się z Inspektoratów Kwarantanny Roślin, organizacyjnie związanych z Wojewódzkimi Stacjami Ochrony Roślin.

W roku 1945 organem naczelnym służby Ochrony Roślin był 1nspektorat Służby Ochrony Roślin przy Wydziale Produkcji Roślinnej w Departamencie Produkcji Rolnej Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych w Warszawie. W ramach tego Inspektoratu wyodrębniono Referat Ochrony Ziemniaka (Referat Przeciwstonkowy) oraz Inspektorat Kwarantanny Roślin, który był organem koordynującym i kontrolującym pracę inspektorów kwarantanny roślin.

W wyniku przekształcenia w 1947 roku Wojewódzkich Izb Rolniczych oraz powiatowych biur rolnych w Związek. Samopomocy Chłopskiej, nastąpiła reorganizacja Stacji Ochrony Roślin. Stan ten nie trwał jednak długo, bo już w 1948 r. przeniesiono pracowników zajmujących się problematyką ochrony roślin do administracji państwowej. Kolejnym etapem rozwoju ochrony roślin było wydanie Uchwały Nr 101/54 Rady Ministrów z dnia 3 marca 1954 r. w sprawie utworzenia powiatowych i wojewódzkich zarządów rolnictwa. Wraz z powołaniem w 1954 r. Wojewódzkiego Zarządu Rolnictwa spełniającego funkcję samodzielnego wydziału Wojewódzkiej Rady Narodowej - Stacje Ochrony Roślin przemianowano na Wojewódzkie Zarządy Kwarantanny i Ochrony Roślin, przy których pozostały Graniczne Punkty Kwarantanny Roślin.

Równolegle w strukturze powiatowych zarządów rolnictwa utworzono Referaty Ochrony Roślin, które merytorycznie podlegały jednostkom wojewódzkim.

Ustawa z dnia 19 listopada 1956 r. o ochronie roślin uprawnych przed chorobami, szkodnikami i chwastami (Dz. U. Nr 55, poz. 253) ustanawiała obowiązek zwalczania chorób i szkodników roślin uprawnych określonych przez Ministra Rolnictwa w drodze rozporządzenia. Na jej podstawie zabiegi wykonywane na zlecenie właściwych do spraw rolnych organów administracji państwowej były wykonywane na koszt Państwa. Przepis ten dotyczył głównie zwalczania stonki ziemniaczanej.

W 1958 r. miała miejsce kolejna reorganizacja. W miejsce Zarządów Kwarantanny i Ochrony Roślin powołano Wojewódzkie Stacje Kwarantanny i Ochrony Roślin, a w powiatach referaty kwarantanny i ochrony roślin. Na podstawie zarządzenia Nr 166 Ministra Rolnictwa z dnia 21 listopada 1958 r. w sprawie organizacji służby kwarantanny roślin działającej na punktach granicznych - Graniczne Punkty Kwarantanny Roślin od 1 stycznia 1959 r. podlegały bezpośrednio Departamentowi Produkcji Roślinnej Ministerstwa Rolnictwa i Leśnictwa.

Również w 1958 r. Polska przystąpiła do Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO).

Kolejnym, bardzo istotnym etapem w rozwoju ochrony roślin była Ustawa z dnia 16 lutego 1961 r. o ochronie roślin uprawnych przed chorobami, szkodnikami i chwastami (Dz. U. Nr 10, poz. 55), która obowiązywała przez następne 35 lat. Na podstawie tej ustawy Minister Rolnictwa wydał kilkadziesiąt rozporządzeń i zarządzeń wykonawczych, będących uzupełnieniem wcześniej wydanych dokumentów i decyzji. Rozporządzenia te nakładały obowiązek zwalczania określonych chorób, szkodników i chwastów bądź na użytkowników gruntów uprawnych i osoby przechowujących płody roślinne bądź też na jednostkę administracji rolnej prezydiów rad narodowych (zwalczanie z urzędu).W 1965 r. ukazało się Zarządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 22 kwietnia 1965 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na dopuszczenie do obrotu handlowego chemicznych środków ochrony roślin. Od tego czasu w obrocie handlowym mogły znajdować się tylko środki chemiczne ochrony roślin, które uzyskały zezwolenie Ministra Rolnictwa.

Przełomem w organizacji ochrony roślin było wejście w trybie uchwały Nr 335/66 Rady Ministrów z dnia 22 października 1966 r. Na jej podstawie oraz zarządzenia Nr 200 Ministra Rolnictwa z dn. 23 grudnia 1966 r. Wojewódzkie Stacje Kwarantanny i Ochrony Roślin zostały wydzielone z wydziałów rolnictwa i leśnictwa PWRN i przeszły na budżet gospodarki narodowej.

Jeszcze poważniejsze zmiany organizacyjne zaszły w powiatach. W miejsce dotychczasowych Referatów Kwarantanny i Ochrony Roślin powołano Powiatowe Stacje Kwarantanny i Ochrony Roślin z obsadą 4-7 osobową. Reorganizacja ta spowodowała usamodzielnienie się służby, znaczne zwiększenie etatów i uposażeń. Ten stan organizacyjny utrzymał się do 30 czerwca 1975 r. Kolejne zmiany organizacyjne nastąpiły w 1975 r., kiedy to po reorganizacji administracji państwowej Uchwałą Nr 120/75 Rady Ministrów z dnia 10 lipca 1975 r. w sprawie organizacji służby kwarantanny i ochrony roślin oraz Zarządzeniem Nr 142 Ministra Rolnictwa z dnia 19 lipca 1975 r. w sprawie zasad organizacji i zakresu działania wojewódzkich Stacji Kwarantanny i Ochrony Roślin powołano 49 Wojewódzkich Stacji Kwarantanny i Ochrony Roślin, a w związku z likwidacją powiatów dotychczasowe Stacje Powiatowe otrzymały nazwę Oddziałów Rejonowych. Lata 1975-1995 można uznać za okres stabilizacji w ochronie roślin. W 1988 r. Zarządzeniem Nr 33 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 27 czerwca 1988 r. utworzono Inspektorat Kwarantanny Roślin z siedzibą w Warszawie.

Decyzją Głównego Inspektora Inspektoratu Kwarantanny Roślin z dniem 1 czerwca 1990 r. utworzone zostało Centralne Laboratorium Kwarantanny Roślin, którego przedmiotem działania jest diagnostyka chorób i szkodników roślin oraz chwastów dla potrzeb kwarantanny roślin.

W 1996 r. na mocy ustawy z dnia 12 lipca 1995 r. o ochronie roślin uprawnych utworzono Państwową Inspekcję Ochrony Roślin, organ administracji specjalnej podległy Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. PIOR powstała z połączenia Inspektoratu Kwarantanny Roślin oraz Wojewódzkich Stacji Kwarantanny i Ochrony Roślin.

W dniu 29 maja 1996 r. Polska przystąpiła do Międzynarodowej Konwencji o Ochronie Roślin (IPPC, International Plant Protection Convention) - umowy międzynarodowej podpisanej w 1951 roku w Rzymie w ramach 6-tej Sesji Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa Narodów Zjednoczonych (FAO) o współpracy państw w zakresie problematyki fitosanitarnej.

Do końca 1998 r. w skład PIOR wchodziły: Główny Inspektorat oraz 49 Wojewódzkich Inspektoratów, w strukturze których występowało 245 oddziałów rejonowych i 23 oddziały graniczne.

Struktura organizacyjna, a także kompetencje i pozycja organów Inspekcji uległy znacznym zmianom w wyniku reformy administracyjnej kraju. Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r., tzw. ustawa kompetencyjna. zmieniła podstawy prawne dotyczące funkcjonowania Inspekcji. Po pierwsze nastąpiła zmiana jej nazwy z Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin" na Inspekcja Ochrony Roślin.
 

Polskie nasiennictwo szczyci się bogatą 130 letnią tradycją. Hodowlę roślin rolniczych na ziemiach polskich zapoczątkował w XIX wieku W. Popławski, który wyhodował pszenicę Sarnowską.

1820 - pierwsza wzmianka o konieczności zwracania uwagi na kupowanie zdrowych i czystych nasion autorstwa Jana Nepomucena Kurowskiego ze Starołęki k. Poznania pt. "O uprawie żyta egipskiego i innych zbóż zagranicznych".

1876 - zorganizowano pierwszą Stację Oceny Nasion w celu badania jakości nasion, z inicjatywy profesorów Antoniego Sempołowskiego i Szczęsnego Kudelki w Żabikowie obok Poznania, przy funkcjonującej tam Wyższej Szkole Rolniczej.

1880 - utworzono drugą Stację Oceny Nasion w Warszawie przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, dzięki staraniom prof. Antoniego Sempołowskiego. Stacje w swej działalności przyjęły zasadę zawierania umów z firmami nasiennymi na badanie nasion i gwarantowanie ich jakości. Badano początkowo tylko zdolność kiełkowania i czystość nasion zbóż.

1892 - wydano pierwsze normy tzw. "normy dobroci" stosowane przy ocenie laboratoryjnej

1897 - zaczęto plombować worki nasion roślin koniczynowatych, co miało dawać gwarancję, iż nie ma tam kanianki.

1903 - wprowadzono jednolite metody badania nasion w stacjach doświadczalnych Królestwa Kongresowego. Poza oceną laboratoryjną prowadzono również poletka doświadczalne z różnymi gatunkami i odmianami roślin.

1924 - pierwszy Kongres Międzynarodowego Związku Oceny Nasion - ISTA, którego między innymi Polska była współorganizatorem. Udział w tym Kongresie wzięło 26 państw.

Rozwój oceny nasion w Polsce przerwał wybuch II Wojny Światowej. Po wojnie organizacją nasiennictwa, w tym kwalifikacją i oceną nasion, zajęły się wydziały rolnictwa Prezydiów Wojewódzkich Rad Narodowych tworząc Stacje Oceny Nasion.

1961 - zorganizowano wojewódzkie inspektoraty Kontroli Materiału Siewnego, w skład których weszły Stacje Oceny Nasion.

1962 - w celu kontroli produkcji i kontroli obrotu materiałem siewnym, utworzono Inspekcje Nasienne, podległe Ministrowi Rolnictwa i wydziałom rolnictwa Prezydiów Wojewódzkich Rad Narodowych. W powiatach działali inspektorzy nasiennictwa.

1964 - Polska została dopuszczona do stosowania międzynarodowych systemów kwalifikacji odmianowej OECD.

1975 - w wyniku reorganizacji administracji państwowej, z połączenia wojewódzkich inspektoratów Kontroli Materiału Siewnego oraz Inspekcji Nasiennych, powstały okręgowe inspektoraty Inspekcji Nasiennej.

1976 - utworzono Centralny Inspektorat Inspekcji Nasiennej, jednostkę nadrzędną w stosunku do okręgowych inspektoratów, organizującą i kierującą oceną i kontrolą jakości materiału siewnego.

1989 - Polska staje się członkiem UPOV - Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin z siedzibą w Genewie, którego celem jest tworzenie skutecznego systemu ochrony prawa własności do odmian roślin, jako własności intelektualnej.

1996 - Polska staje się członkiem OECD - Organizacji Wspólnoty Gospodarczej i Rozwoju z siedzibą w Paryżu. Wprowadzone w życie systemy nasienne OECD dla kwalifikacji odmianowej materiału siewnego są gwarancją jego jakości ułatwiającą międzynarodowy obrót materiałem siewnym.

1999 - po 23 latach działalności, w wyniku reformy administracyjnej kraju została zreorganizowana Inspekcja Nasienna. Z dniem 1 stycznia 1999 roku Centralny Inspektorat Inspekcji Nasiennej został przekształcony w Główny Inspektorat Inspekcji Nasiennej, a okręgowe inspektoraty w wojewódzkie inspektoraty.
 

2002 - na mocy ustawy z dnia 1 marca 2002 r. o zmianach w organizacji i funkcjonowaniu centralnych organów administracji rządowej i jednostek im podporządkowanych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 25, poz. 253) z dniem 1 kwietnia 2002 roku została utworzona Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa; do 31 marca 2002 roku zadania z tego zakresu realizowały dwie odrębne Inspekcje, tj. Inspekcja Ochrony Roślin i Inspekcja Nasienna.

2003 - 26 czerwca Sejm RP uchwalił ustawę o nasiennictwie. Celem wdrażania przepisów UE z zakresu nasiennictwa ustawa była wielokrotnie nowelizowana i nadal ma charakter obowiązujący.

2004 - w dniu 1 maja 2004 roku ustawą z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2004 r. Nr 11 poz. 94; Nr 96 poz. 959) Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa stała się Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

2010 - 20-lecie swojej działalności obchodziło Centralne Laboratorium Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

2011 - w drugiej połowie 2011 r. (1 lipca – 31 grudnia) Polska stanęła na czele Rady Unii Europejskiej. W ramach polskiej prezydencji w Unii Europejskiej w zakresie zagadnień leżących w kompetencjach Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Główny Inspektor zorganizował i przewodniczył szeregu posiedzeniom grup roboczych Rady UE.

2013 - w dniu 28 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. o nasiennictwie (Dz. U. z 2012 r. poz. 1512). Ustawa ta nałożyła na Inspekcję nowe zadania w zakresie nadzoru nad stosowaniem materiału siewnego, w tym modyfikowanego genetycznie (GMO).